دربارهی کتاب «رفتار مصرف کننده (خریدن، داشتن و بودن)»
کتاب «رفتار مصرف کننده» از مایکل آر. سولومون، یکی از جامعترین و تأثیرگذارترین منابع آکادمیک و اجرایی در حوزهٔ مدیریت بازاریابی و روانشناسی مصرفکننده بهشمار میرود. سولومون در این اثر، مرز میان علم و هنر را در بازاریابی از میان برداشته و به شکلی عمیق و تصویری نشان داده است که انسان چگونه از طریق «کالاییسازی» جهان اطراف، هویت خویش را تعریف میکند.
تحلیل او بر سه بُعد بنیادین استوار است: Buying (خریدن) بهمثابهٔ رفتار تصمیمگیری، Having (داشتن) بهمثابهٔ تجربهٔ هویتی، و Being (بودن) بهمثابهٔ مفهوم وجودی در عصر مصرف. به عبارتی، سولومون صرفاً نمیپرسد «چرا میخریم؟»، بلکه از ما میخواهد بیندیشیم «وقتی میخریم، چه کسی میشویم؟».
۱. سهگانهی هستیشناسی مصرف
در قلب این کتاب، نظریهای نهفته است که مصرف را بهمثابهٔ پدیدهای انسانشناختی و فلسفی بررسی میکند. سولومون توضیح میدهد:
- خریدن (Buying): فرآیند شناختی و اجتماعی گزینش، جستوجو، ارزیابی و تصمیم است. او مدلی چندمرحلهای ارائه میدهد که از انگیزش درونی و محرکهای محیطی آغاز میشود و به رضایت، وفاداری یا پشیمانی پس از خرید ختم میگردد.
- داشتن (Having): کالاها دیگر صرفاً ابزار نیستند؛ آنها نشانگرهای هویت (Identity Markers) هستند. ما با پوشیدن برند خاص یا استفاده از تکنولوژی خاص، خود را ابراز میکنیم. این بعد، پیوندی میان بازاریابی و روانشناسی وجودی برقرار میکند.
- بودن (Being): در نهایت، مصرف، شیوهای برای «بودن در جهان» است؛ یعنی از خلال اشیاء و تجارب، معنا، منزلت و تعلق اجتماعی را بازسازی میکنیم.
به همین دلیل عنوان کتاب دقیقاً سه مرحلهٔ تحول آگاهی مصرفکننده را بیان میکند: از رفتار رفتاری (Buying) تا شناخت نمادین (Having) و نهایتاً تجربهٔ وجودی (Being).
۲. مدل چندرشتهای (Interdisciplinary Framework)
مایکل سولومون برخلاف رویکردهای تکبعدی بازاریابی کلاسیک، کتاب خود را بر اساس تعامل علوم مختلف طراحی کرده است:
- روانشناسی شناختی و اجتماعی: تحلیل فرآیندهای انگیزشی، ادراک، یادگیری، نگرش و هیجان در تصمیمگیری مصرفکننده.
- جامعهشناسی و انسانشناسی مصرف: بازشناسی نقش فرهنگ، خانواده، گروه، طبقه و رسانه در شکلدهی الگوهای مصرف.
- اقتصاد رفتاری: توجه به عقلانیت محدود، شواهد میانکنشی و تعصبات ذهنی در خرید.
- زیباییشناسی برند (Brand Aesthetics): مصرف بهعنوان بیانی از معنا، داستانپردازی و طراحی هویتی.
کتاب بهزبان ساده اما عمیق، رفتار مصرفکننده را از چارچوب بازاریابی به علوم انسانی ارتقا میدهد.
۳. ساختار مفهومی و آموزشی کتاب
در نسخههای جدید، بهویژه در ویرایش دوازدهم، کتاب شامل ۱۲ فصل اصلی است که کل فرآیند تجربهٔ مصرف از پیش از خرید تا پس از آن را تشریح میکنند. ساختار محوری بر مبنای چرخهٔ سهمرحلهای زیر است:
- پیش از خرید (Prepurchase): انگیزش، جستوجو، یادگیری برند، خلق نیاز و محرکهای فرهنگی.
- در نقطهٔ خرید (Purchase): تعامل میان مصرفکننده و محیط، تجربهٔ فروشگاه، محرکهای حسی و دیجیتال.
- پس از خرید (Postpurchase): رضایت، پشیمانی، توصیهٔ شفاهی، مصرف اجتماعی و بازیافت هویت.
هر فصل با مطالعههای موردی (Case Studies) از برندهای جهانی مانند Apple، H&M، Under Armour، و eBay آغاز میشود و با نماهای گرافیکی و جدولهای ادراکی همراه است که موجب درگیر شدن همزمان نیمکرهٔ منطقی و تصویری مغز خواننده میشود.
۴. مصرف در عصر دیجیتال و رسانههای اجتماعی
سولومون در ویرایشهای جدید، مفهوم «داشتن» را به قلمروی دیجیتال میکشاند؛ در دنیایی که داشتن لایک، فالوور و محتوای بصری، جایگزین مالکیت مادی شده است. در اینجا پرسش کلیدی دیگر این نیست که چه میخری؟ بلکه اینکه در شبکههای اجتماعی، چه تصویری از خود میسازی؟
او از پدیدهٔ Self-Branding بهعنوان رفتار مصرفکنندهٔ قرن بیستویکم یاد میکند؛ جایی که فرد هم «مصرفکننده» است و هم «محصول». این پیوستگی مفهوم خریدن و بودن، کتاب را به اثری مؤثر برای تحلیل نئوامروزی برند و هویت بدل کرده است.
۵. فلسفهٔ محوری: معنا، نه عملکرد
مایکل سولومون در سراسر کتاب از مانترای اختصاصی خود استفاده میکند:
«ما محصولات را بهدلیل کاری که انجام میدهند نمیخریم، بلکه بهدلیل معنایی که دارند خریداریشان میکنیم.»
این نگاه، رفتار مصرفکننده را از ابزارگرایی صرف خارج میکند و به سطح معناگرایی فرهنگی میبرد. پیام کتاب برای مدیران بازاریابی و طراحان برند روشن است: اگر معنا نسازید، محصول شما در ذهن مصرفکننده وجود ندارد.
۶. کاربرد برای ایران و فضای آموزشی
ترجمهٔ دقیق و روان کامبیز حیدرزاده کتاب را برای فضای آموزشی و مدیریتی ایران در دسترس کرده و به منبع رسمی اغلب دورههای MBA، DBA و مدیریت بازاریابی تبدیل ساخته است.
ساختار مصور و تمرینمحور کتاب، امکان تدریس مبتنی بر مطالعهی موردی (Case-based Learning) را فراهم میکند و ذهن دانشجو را از «رفتار خرید» به «رفتار معنا» منتقل میسازد.
دربارهی نویسنده: مایکل آر. سولومون (Michael R. Solomon)
پروفسور مایکل آر. سولومون (Michael R. Solomon) استاد بازاریابی در دانشکده کسبوکار Haub School of Business دانشگاه Saint Joseph’s University (فیلادلفیا) است و بهحق یکی از تأثیرگذارترین نظریهپردازان رفتار مصرف کننده در جهان بهشمار میرود.
او نویسندهٔ بیش از ۲۰ کتاب در حوزههای بازاریابی، روانشناسی مصرف، مد و هویت است و کتاب «Consumer Behavior: Buying, Having, and Being» او پرفروشترین و پراستنادترین منبع در این رشته در سطح جهانی است.
سولومون همزمان پژوهشگر و مشاور اجرایی جهانی است و با برندهای بزرگ از جمله Calvin Klein، Levi’s، Procter & Gamble، BMW، eBay، H&M، Under Armour، و DuPont همکاری دارد.
او در کنفرانسها و شبکههایی مانند CNN، The Today Show و The New York Times دربارهٔ رفتار مصرفکننده و آیندهٔ هویت دیجیتال سخن میگوید.
توصیف زیبای فیلیپ کاتلر درباره او گویای همهچیز است:
«مایکل سولومون ذهنی علمی دارد و قلمی روزنامهنگارانه؛ ترکیبی نادر از خرد و جذابیت.»
اگر به دنیای بی نظیر کتاب علاقهمند هستید و یا به دنبال ارتقای مهارتها و کاروکسب خود هستید. پیشنهاد میکنم صفحه اینستاگرام انتشارات بازاریابی را دنبال کنید تا با جدیدترین آثار دنیای مدیریت، بازاریابی، فروش و مذاکره و توسعه فردی آشنا شوید و از تخفیفات روز انتشارات بازاریابی مطلع شوید.
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.